Nadenken over vibrato...
Het vibreren is in de meeste gevallen niet meer dan golven rondom de zuivere toon. De lange weg van het vibrato kruist dus slechts milliseconden de lijn van de zuiverheid, waardoor het grootste deel van de tijd vals wordt gespeeld.
(Zie de amplitude, de golflijn die de afwijkingen t.o.v. de toon weergeeft.)
Vibreren veroorzaakt en maskeert onzuiverheid. Van sommige operazangers kun je nauwelijks bepalen welke toon ze zingen. De amplitude laat grote verschillen in toonhoogte zien. Er worden bij heftige vibrato's van tenoren in de opera wel hoogteverschillen gemeten van een grote terts!
VIBRATO: QUESTIONS AND ANSWERS FROM MUSICIANS AND SCIENCE:
Renee Timmers and Peter Desain 'Music, Mind, Machine' group, NICI, University of Nijmegen:
The modeling of vibrato characteristics has suggested that pitch vibrato is the primary acoustic characteristic of vocal and string vibrato from which amplitude and timbre vibrato result (Horii, 1989a; Meyer 1992).
De cellist Frank Wakelkamp noteert in zijn pedagogisch werk 'Golvende beweging':
4. Vibrato en toonhoogte
Het oor zoekt bij een gelijkmatig gevibreerde toon de middelste waarde van de
waargenomen frequentie en bestempelt die als de toon. Bij een uitslag van groter dan een grote secunde is dit echter niet meer mogelijk.
Helaas mist deze vaststelling een bronvermelding.
(Het zet ons er wel toe aan om naar een dergelijke beschrijving mét bronvermelding op zoek te gaan.)
Er is natuurlijk al veel nagedacht over het vibrato en het bestaansrecht ervan, maar dat gebeurt vaak in uitgebreide, bijna of geheel wetenschappelijke studies, die het niet eenvoudig maken om er een eenvoudig bruikbare bron van te maken.
Het is belangrijk om het vibrato correct te definiëren.Wat dit betreft spreekt Carl Emil Seashore zich duidelijk uit in zijn 'Psychologie of Music' (p 34):
"In general, we may say that a bad vibrato is any periodic pulsa-
tion of Pitch, loudness, or timbre which, singly or in combination,
fails to produce pleasing flexn»ility, tenderness, and richness of
tone. Likewise, if we desire a generic definition of all vibratos, we
might say that the vibrato in music is a periodic pulsation of Pitch,
loudness, or timbre, singly or in combination."
Deze auteur heeft zich in dit boek uitgebreid bezig gehouden met het verschijnsel 'vibrato'.
Handboeken uit de historie
Het is belangrijk om de verschillen met vroeger goed te duiden. Op de viool is sinds de kinsteun (en op de cello de pin) een veel groter vibrato mogelijk geworden. Men speelde vroeger op darmsnaren en gebruikte een andere strijkstok. Verklaringen over 'zittern', trillen, 'bebung' e.d. hebben in die tijd ongetwijfeld een ander klankbeeld opgeroepen voor de lezer.
Zonder meer citeren uit de oude literatuur kan daarom heel makkelijk tot verkeerde conclusies leiden.
Zoals de muziekcriticus David Horwitz schrijft:
"But this is also why textbooks need to be treated with the greatest caution when used as “evidence” of contemporary (or later) performance practice." ("Orchestral Vibrato, Historical Context, and the Evidence of the Printed Page" p. 96)
En Jochen Gàrtner schrijft in zijn "Das Vibrato" over de verschillende benamingen van termen, die eventueel een vibratogebruik in vroeger tijden doen vermoeden, het volgende:
"Alle diese Formulierungen sind jedoch mehr oder weniger bildhaft, wenig prâzise gehalten und nicht als technische Anweisung im heutigen Sinne zu verstehen. Die Autoren berichten zwar schon von der Beobachtung eines gewissen Vibrierens in der Stimme, lassen aber noch offen, wie es zustande zu bringen sei."
We willen op deze pagina de lezer helpen om gedachten over het vibrato op gang te brengen. En ook zonder uitgebreide onderzoeken en historische studies is het mogelijk om tot logische conclusies te komen.
Bewust worden
Zonder na te denken over vibrato golven we gewoon mee op de golven van het huidige massale vibrato-gebruik en laten we de samenleving bepalen wat we 'mooi' moeten vinden... en laten we veel mensen afhaken bij de klassieke muziek.
Functieverwisseling
In Manfred F. Bukofzer's "Music in the Baroque Era: from Monteverdi to Bach" W.W. Norton pp. 377-378 (1947) lezen we het volgende:
"Being the regular way of producing a tone nowadays the vibrato has ceased to function as an ornament whereas the non-vibrato has in turn become a special ornament the composer must prescribe if he wishes it, as Bartók does in his Second Piano Concerto."
Mooi
Mooi is vaak niet meer dan 'wat je gewend bent'. Voor velen is vibrato zo ontzettend gewoon geworden, dat ze niet eens meer beseffen dat ze het toepassen. Het is een begrip geworden dat staat voor 'emotie'. We hebben vaak geen idee hoeveel gevoeligheden in een toon gelegd kunnen worden zónder vibrato.
Vibrato-haters
Veel musici realiseren zich niet dat er steeds meer mensen zijn die hun muziekapparaat meteen uitzetten, zodra de eerste vibrato-tonen hun oren bereiken. Vooral de gezwollen vibrato's zoals die in de opera gebruikt worden storen veel mensen.
Heftige vibrato's maken muziek vaak ook belachelijk. Klassieke muziek wordt al steeds minder gewaardeerd. Operazangers op radio of tv worden door veel mensen ogenblikkelijk uitgezet.
Hoe keren we die trend? Het zou de moeite waard zijn om te proberen het vibrato eerst helemaal uit te schakelen en vooral te luisteren naar muziekensembles die dit al helemaal of bijna helemaal
doen. Veel zangers vooral zullen zich zonder het maskerende vibrato bijna 'bloot' voelen als ze 'straight' moeten zingen. Roger Norington schrijft over zijn repetities met het Camerata Salzburg het volgende:
"We quickly became friends and they were evidently won over," he says. "When it came to their playing style, I chipped away at things gradually. They'd never played without vibrato for a whole movement before." Rather than feel an absence of something (a sort of "music minus vibrato") the idea is to understand how, with the right phrasing, tempo or emphases, great music sounds more noble when it's tonally pure. It's an interesting viewpoint, one that a youthful, responsive Camerata Salzburg takes in its stride.
But were there any negative reactions to Norrington's method within the ranks? "I don't recall any great problems," he says, "though there may have been the odd mumbling if I went away for a week. The fact is that they asked me to be their chief conductor, so they must have thought the risk was worth taking. I guess they could hear how pretty it sounded."
A couple of months ago that "pretty" sound resonated beyond the regal portals of Würzburg's Prince Bishop's Palace, with its ceiling frescoes by Tiepolo and torch-lit gardens. Mozart and Beethoven came freshly to the boil with scarcely a prompt from Norrington, save for the odd guiding cue. By now the Camerata fully understands his drift, his fondness for sudden crescendos or diminuendos. He merely advises them to "bow on the string, play notes shorter. I lean forward and they all crescendo. You can make up as you go along". After a while everything becomes so natural that all it takes to shade or inflect the line is a single, unrehearsed flick of the wrist."
Denk ook aan de toehoorder die ook toekijker is. Hoe komen al die wiebelende handen en armen bij de toekijkers over?
Het is natuurlijk vreemd dat de lengte van de noot bepaalt of je wel of niet zult vibreren. Minder muzikaal kan een argument om een bepaalde versiering toe te passen niet zijn!
Bekijk het geluidloze filmpje bovenaan deze pagina. Je ziet hoe er op elke nieuwe toon ogenblikkelijk gevibreerd wordt. Deze werkwijze mist dus duidelijk een muzikale motivatie voor deze manier van spelen.
Nathalie Stutzmann
Een merkwaardig geval doet zich voor bij dirigente en zangeres Nathalie Stutzmann. Ze dirigeert een barokorkest (Ombra mai fu - Händel) en de strijkers vibreren niet of nauwelijks.
Echter als ze zelf begint te zingen in bijgaande voorbeeld, laat ze gedurende de eerste toon een tijd lang horen hoe ongelofelijk mooi en strak ze kan zingen. Echter eindigt deze eerste toon onherroepelijk in een heftig vibrato, gevolgd door nóg heftiger vibrato's.
We hebben niet het idee dat ze door het vibreren ineens beter achter in de zaal te horen is, zoals door zangers vaak als verdediging wordt gebruikt. Juist in dit specifieke voorbeeld is de noodzaak tot dit vibrato volstrekt onduidelijk. Het doet denken aan wat door liefhebbers van popmuziek wel 'straight' wordt genoemd, maar in feite precies hetzelfde is als wat Stutzmann hier doet:
heel lang een crescendo-toon strak zingen ... en alsnog aan het eind vibreren.
Het lijkt op het wapperen van een vlag. Vanaf de stok is het doek aanvankelijk strak, maar hoe verder van de stok, hoe groter de amplitude.
Hoe jonger goed zingende kinderen zijn, hoe minimaler het vibrato in hun zingen is terug te vinden.
Natuurlijke stemmen
Heel vaak wordt verwezen naar de natuur (deed Mozart al) om culturele acties te verklaren. Natuurlijk is het wanneer het zich over de hele wereld op een vergelijkbare wijze voordoet, zoals het gebruik van het octaaf en een indeling daarvan tot een toonladder. Het vibrato hoort daar niet bij. Er zijn verschillende culturen die het vibrato niet kennen (bijv. Indiaanse volken).
Kinderenstemmen horen evenmin te vibreren. Kinderen zingen vanaf jonge leeftijd zonder vibrato. Wel is het zo dat sommige kinderen volwassenen imiteren. Dat doen ze met alles, dus even zo goed met het vibreren.
Het ('adorable') meisje Connie Talbot dat in de "Britain 's got talent' uitzending met het lied "Some-where over the rainbow" een vet vibrato liet horen, had in elk geval begrepen dat er iets moest golven. Aan de ene kant gelukkig dat ze voor een 'sterkte-vibrato' koos, waardoor de toon nog redelijk zuiver bleef. Op 'where' kon je de vijf (en een kleine zesde) golven nauwkeurig tellen. Sommige mensen leggen een grens bij vijf golven op één toon. Bij minder dan vijf wordt zoiets dan een wobble genoemd.
Maar vibreren past doodeenvoudig niet bij de kinderstem. Die is van nature 'straight'. We horen in contests steeds vaker kinderen op een gekunstelde manier zingen.
Via onderstaande kleine download-mp3 kun je een natuurlijke kinderstem horen van een meisje van vier jaar. Geen vibrato te bekennen...
